تاریخچه شکل گیری پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری

هسته اولیه پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با ایجاد موسسه و مرکز مردم‌­شناسی و اداره باستان‌شناسی در دهه دوم سال هزار و سیصد و در امتداد آن در سال 1353 اندیشه ایجاد مرکزی تحقیقاتی و  پژوهشی، با هدف انجام پژوهش‌­های بنیادی و کاربردی و شناخت علمی آثار تاریخی- فرهنگی و شیوه ­های حفاظت و مرمت آنها پایه­‌ریزی گردید. و سپس در دی ماه 1376 احداث مرکزی تحث عنوان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی در بافت تاریخی شهر  و مقابل موزه ملی ایران (مکان فعلی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ایجاد گشت) و نهایتا در سال 1384 گشایش و امکان بهره­برداری از آن فراهم گردید. در این راستا تاسیس مجموعه­ های تحقیقاتی و مطالعاتی در ابعاد گسترده‌­تر به منظور پاسخگویی به نیازهای پژوهشی کشور در زمینه میراث‌ فرهنگی و گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع­ دستی و گردشگری منجر به اخذ مجوز شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مورخ 20/08/1383 جهت تأسیس پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری گردید.

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وابسته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع­دستی كه بر اساس مجوز شماره 6502/22 مورخ 20/8/1383 شورای گسترش آموزش عالی تأسيس شده بود، اساسنامه آن در جلسه مورخ 28/3/1384 شورای گسترش آموزش عالی به تصویب رسید. طبق مصوبه یکصد و سی و امین جلسه مورخ 16/1/1385 شورای عالی اداری، سازمان صنایع ­دستی ایران در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام و نام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به سازمان میراث فرهنگی، صنایع­ دستی و گردشگری تغییر یافت. این پژوهشگاه بر اساس قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (مصوب 18/5/1383) و مفاد اساسنامه، قوانین، ضوابط و مقررات با اهداف ذیل تأسیس گردید. اما در بازنگری آن اساسنامه جدید پژوهشگاه در 31 ماده و 12 تبصره در جلسه مورخ 24/8/1394 شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسید و از تاریخ ابلاغ معتبر و جایگزین اساسنامه قبلی پژوهشگاه مصوب جلسه 28/3/1384 شد.

1.  پژوهش‌های مرتبط با شناخت سیر تکوین تاریخی و تحولات فرهنگ ایران زمین؛
2. گسترش پژوهش‌های میراث فرهنگی و گردشگری به منظور کمک به توسعه پایدار، وفاق ملی و تفاهم بین ملت‌ها و صلح و آسایش جهانی؛
3.  ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی و توسعه فناوری و نوآوری در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری.

ایجاد تحولات و تغییرات در ساختارهای سازمانی برای بازنماندن از دگرگونی‌های پیرامونی به خصوص در سطح جهانی امری است، انکار ناپذیر و بسی تلاش و کار مثال زدنی را می‌طلبد تا آنچه باید شکل بسیار مطلوبی بر خود گرفته و نتیجه همه فعالیت‌ها در مسیر باز نگری و نوسازی و با اعمال تغییرات موثر و اساسی منجر به ایجاد سازمانی پویا و کارآمدتر شود. نسبت غیرمتوازن ساختار اداری در کنار ساختار پژوهشی، عدم انعطاف لازم و کمبود انسجام در روابط سازمانی در تشکیلات قبلی میان ریاست پژوهشگاه با اعضای هیأت علمی و اعضای غیر هیأت علمی، این معاونت را بر آن داشت، تا با بهره‌مندی از کارشناسان متخصص و مجرب و با برگزاری مداوم جلسات هم‌اندیشی طی مدت زمانی، به بازنگری در اساسنامه و ساختار سازمانی پژوهشگاه برای انطباق بیشتر با اهداف و برنامه‌های بالادستی بپردازد و از این طریق ساختار مذکور به گونه­ای ترسیم شود تا همچون مشعلی فروزان راه‌های پیش رو را روشن نموده تا گام‌های بعدی استوارتر برداشته شود. از آنجا که از یک سو نمودار تشکیلاتی و سازمان تفصیلی قبلی پژوهشگاه در سال 1384 بر اساس مفاد تبصره 2 ماده 8 قانون استخدامی کشوری طراحی و تصویب گردیده بود و از سوی دیگر پس از گذشت 10 سال با وجود تغییرات به عمل آمده در مفاد آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری (مصوب جلسه 684 مورخ 10/12/1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و همچنین آیین‌نامه سازماندهی و تشکیلات دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی اهمیت همسوسازی آن با اسناد و مقررات بالادستی را دو چندان نموده بود بر همین اساس با رویکرد متناسب با اسناد و قوانین بالادستی و با هدف ایجاد روزآمدی و منعطف ساختن و برقراری ارتباط سازمانی نظام­مند در اجزاء و سطوح سازمانی پژوهشگاه، پس از انجام مطالعات و بازنگری مبتنی بر الگوهای برتر و دستاوردهای علمی و اجرایی، مجموعه ساختار سازمانی و تشکیلاتی این مجموعه پس از طی مراحل اداری و قانونی در تاریخ 09/04/1394 توسط هیأت امنای پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مصوب گردید.

که بر این اساس رده تشکیلاتی پژوهشگاه از رده 3 با 2 معاونت، 9 مدیریت، 1 حوزه و 1 اداره به رده تشکیلاتی ب- الف با 3 معاونت، 13 مدیریت، 1 دفتر، 1 گروه و 1 دبیرخانه هیأت اجرایی جذب، ارتقاء پیدا نمود.

بر اساس این نمودار تشکیلاتی پژوهشگاه دارای 5 پژوهشکده، 3 گروه پژوهشی مستقل، 2 پایگاه پژوهشی مستقل به شرح ذیل می‌باشد:

• پژوهشکده باستان‌شناسي
• پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون
• پژوهشکده مردم‌شناسي
• پژوهشکده ابنيه و بافت
• پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاريخي- فرهنگي
• گروه پژوهشی هنرهای سنتی (ملی)
• گروه پژوهشی گردشگری
• گروه پژوهشی میراث طبیعی
• پایگاه پژوهشی ثبت آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی
• پایگاه پژوهشی آثار دفاع مقدس